۹ تمرینِ نت خوانی برای افراد مبتدی

نت خوانی (Sight Reading)، یعنی بدونِ تمرین، قطعه ای را از روی نتِ آن بنوازید. نت خوانی فقط خواندن نت ها نیست. با دیدن نت باید بتوانید ریتم آهنگ را تشخیص دهید و خودتان را با خواننده یا سایر موزیسن ها هماهنگ کنید. در اجرای قطعات جدید باید به فراز (Phrase)، بافت و مد توجه کنید. این مفاهیم در اجرای گروهی توسط سایرِ نوازنده ها تقویت شده و به شما کمک می کند تا راحت تر بنوازید.

مسلماً در اجرای زنده و گروهی، نت خوانی ضروری است. بعلاوه موقعیت های شغلی بیشتری برای افرادِ دارای این مهارت وجود دارد. پیانیست هایی که نت خوانی قوی تری دارند، موسیقی را سریع تر از دیگران یاد می گیرند. فرق زیادی بین خواندن حروف و کلمات وجود دارد. فکرش را بکنید این مقاله را به جای کلمه کلمه خواندن، حرف به حرف می خواندید! در ادامه، 9 تمرین برای بهبود این مهارت بیان خواهیم کرد.

۱- برای شروع، از فلش کارت استفاده کنید

متاسفانه، حفظ کردن نت ها در شروعِ کار، کمی خسته کننده است؛ ولی به هر حال مرحله ای است که همه باید پشت سر بگذارند. با روزی 10 دقیقه تمرین، طی چند هفته، بخش عمده ای از نت های خطوط حامل را (البته به جز نت های خطوط اضافه) برای دو کلید سل (Treble Clef) و کلید فا (Bass Clef) یاد می گیرید. استفاده از فلش کارت، روش خوبی برای حفظ کردن نت هاست. این فلش کارت ها هم به صورت رایگان در دسترس شماست و هم به صورت آماده می توانید تهیه کنید. همچنین تعدادی اپلیکیشن موبایلی برای حفظ کردن نت ها وجود دارد که با جستجو در اینترنت می توانید پیدا کنید. هر فلش کارتی حفظ شدید کنار بگذارید و بعد از مدتی دوباره مرور کنید. برای حفظ کردن نت ها می توانید از روش جعبه لایتنر استفاده کنید.

۲- احساس را وارد نوازندگی کنید

موسیقی فقط تکرار یک توالی از نت ها نیست. طوری نوازندگی نکنید که دیگران فکر کنند دارید از روی یک متن روخوانی می کنید! موسیقی باید حس و حال داشته باشد؛ و این را نمی توان با نوشتن توضیح داد. به مهارت شنیداری تان رجوع کنید. اجرایتان را ضبط و بارها و بارها تکرار کنید تا احساس را وارد نوازندگی کنید.

۳- بصری فکر کنید

بعد از حفظ کردن نامِ نت ها و جایگاهشان روی خطوط حامل، باید آن ها را به صورت بصری یاد بگیرید؛ طوری که به محض دیدن هر نت، نامش را به خاطر آورید. شاید برای آهنگی با تمپوی پایین بتوانید روی نامِ نت فکر کنید؛ ولی در سرعت های بالا، بدون تفکرِ بصری، وقت کم می آورید! حتی جملات رمزی مثل Good Boys Do Fine Always یا Face و … که در کتاب های مختلف ذکر شده، در اجرای واقعی کارآمد نیستند؛ دلیلش این است که مغز شما تا بخواهد رمز را به خاطر بیاورد و نام نت را تشخیص دهد نت بعدی از راه رسیده و دیگر دیر شده است. بنابراین چاره ای ندارید جز مدد گرفتن از نیمکرۀ راست مغز و توجه به ویژگی های بصری نت ها و جایگاهشان روی خطوط حامل.

۴- گام ها را به خاطر بسپارید

هنگام نت خوانی ممکن است به قسمت هایی برخورد کنید که نت ها با توالی خاصی بالا و پایین می روند. مثلاً بعضی از آن ها شارپ یا فلت هستند. برخی نادیده گرفته شده اند. برخی با نت خاصی شروع شده اند. یعنی با یک گام سروکار دارید.

در بیشتر آهنگ ها از همان گام های شناخته شده استفاده می شود که چه بسا ممکن است بلد باشید ولی به خاطرِ تمرینِ کم تشخیص ندهید. یادگیری گام ها به شما کمک می کند تا در حین نواختن قطعه، به محض دیدن الگو و بدون توجه به مابقی نت ها، گام را اجرا کنید. منظور از کلمه کلمه خواندن به جای حرف حرف خواندن، این بود.

۵- قطعاتی انتخاب کنید که هر 5 انگشت دست را به کار می گیرند

یک روش خوب برای افراد مبتدی این است که تمرین را با قطعاتی انجام دهند که از هر 5 انگشت دست استفاده شده است. به این صورت که فقط نامِ انگشت و نتِ اول داده می شود و مابقی نت ها را هنرجو باید خودش پیدا کند. در این روش، دانش آموز وادار می شود به جای به یاد آوردنِ نامِ نت به شکل آن توجه کند و ناخودآگاه ارتباط جایگاه نت روی خطوط حامل با کلید معادل روی پیانو را تشخیص دهد. چنین قطعاتی را می توانید در کتاب هایی از Lin Ling-Ling و Boris Belin پیدا کنید. این روش حتی برای افرادی که نام نت ها را خوب بلد نیستند نتایج ارزشمندی به همراه دارد.

۶- نت ها را جلو جلو بخوانید

نکتۀ بسیار مهم دیگر در نت خوانی این است که نت ها را جلوتر بخوانید. یعنی همیشه چند نت جلوتر از نتِ در حال اجرا باشید. به قول یکی از اساتیدم: «بخوان و برو جلو!»

۷- حواستان به دست مخالف باشد

نت های هر دست را به صورت جدا تمرین کنید ولی همیشه آن یکی دست را پیش از رسیدن به قسمت مربوطه آماده کنید. دانش آموزان معمولاً مدت زیادی برای یک دست می گذارند ولی آماده سازی زودهنگام دست مخالف مهارتی است که هر چه زودتر باید بیاموزید. به تجربه دریافته ام بزرگترین مشکل هنرجویان من در نت خوانی، ضعفشان در آماده سازی دست مخالف بوده است. آن ها معمولاً نت های یک دست را خوب می خوانند ولی وقتی نوبت به دست دیگر می رسد که مثلاً قرار است یک ملودی بزند، به خاطر اینکه نت هایش را جلوتر نخوانده در جاگیری دست دچار مشکل می شود.

۸- با اولین اشتباه، نت خوانی را متوقف نکنید

توقف نکردن، موضوع مهمی در نت خوانی است. اغلب پیانیست ها در گروه های نوازندگی فعالیت می کنند؛ بنابراین منطقی نیست وسط اجرا تاخیر به وجود آید. حتی اگر جایی اشتباه کردید، توجه نکنید و ادامه دهید. سعی کنید تمرینات را با سرعتی انجام دهید که در توانِ شماست. حتی قطعات با تمپوی سریع را می توانید در شروعِ کار با سرعتِ پایین اجرا کنید؛ مثلاً اگر تمپوی اصلیِ آهنگ 130 است، شما با 100 یا حتی 90 و کمتر شروع کنید؛ خلاصه با سرعتی که بتوانید نت ها را بدون دستپاچگی تشخیص داده و اجرا کنید. در نت خوانی هیچگاه بخش اشتباه را تکرار نکنید، چون این دیگر اسمش نت خوانی نیست، تمرین است.

۹- آکوردها را یاد بگیرید

آکوردها، واحدهای سازندۀ هارمونی هستند. ابتدا همۀ آکوردهای ماژور و مینور را که با کلیدهای سفید قابل اجراست یاد بگیرید (مثلاً C, D, E, F, G, A, B Major & Minor). به ترکیب حروف هر آکورد دقت کنید؛ برای مثال E Major ترکیب سه کلید E, G#, B یا E Minor ترکیب E, G و B است و … . بعد به سراغ آکوردهای معکوس و چهارصدایی (هفتم) بروید. تسلط بر این موضوع بسیار حیاتی است.

باید آنقدر در این این کار ورزیده شوید که در هنگام نت خوانی آکوردها را به صورت آکورد درک کنید نه نت های مجزا. با بهبود این مهارت، صرفه جویی زیادی در وقت شما به وجود می آید و سرعت نت خوانی تان افزایش می یابد. دلیلش این است که به جای نت های مجزا، شکل به هم چسبدۀ آن ها را در قالب آکورد درک می کنید. برای یادگیری آکوردها می توانید از اپلیکیشن بسیار مفید Piano Companion استفاده کنید.

و کلامِ آخر نقل قولی از سایت کوارا:

دو دانش آموز A و B را در نظر بگیرید که قرار است در یک رقابت 10 هفته ای، قطعه ای را بنوازند.

هفتۀ اول:

دانش آموز A با 100 درصد تمپوی آهنگ، 10 درصد آن را درست می زند.
دانش آموز B با 10 درصد تمپوی آهنگ، 100 درصد آن را درست می زند.

هفتۀ دوم:

دانش آموز A با 100 درصد تمپوی آهنگ، 20 درصد آن را درست می زند.
دانش آموز B با 20 درصد تمپوی آهنگ، 100 درصد آن را درست می زند.

هفتۀ سوم:

دانش آموز A با 100 درصد تمپوی آهنگ، 30 درصد آن را درست می زند.
دانش آموز B با 30 درصد تمپوی آهنگ، 100 درصد آن را درست می زند.

…

هفتۀ نهم:

دانش آموز A با 100 درصد تمپوی آهنگ، 90 درصد آن را درست می زند.
دانش آموز B با 90 درصد تمپوی آهنگ، 100 درصد آن را درست می زند.

هفتۀ دهم:

دانش آموز A با 100 درصد تمپوی آهنگ، 100 درصد آن را درست می زند.
دانش آموز B با 100 درصد تمپوی آهنگ، 100 درصد آن را درست می زند.

اکنون روز مسابقه است و دانش آموز B نسبت به دانش آموز A جلوتر است. چرا؟
چون او یک قطعه را 10 هفته به صورت درست اجرا کرده؛ ولی دانش آموز A فقط یک هفته (هفتۀ آخر) آن را درست اجرا کرده است.

حافظۀ عضلانی (Muscle Memory) موضوع مهمی است. دانش آموز A، برای 9 هفته قطعه را اشتباه تمرین می کرده و این اشتباهات در او نهادینه شده؛ به همین خاطر روز مسابقه آن اشتباهات را مرتکب می شود. به قول معروف: «ترک عادت مرض است.» این موضوع خصوصاً در نوازندگی پیانو مشهود است. دانش آموز A، اشتباهاتش به عادت تبدیل شده؛ ولی دانش آموز B، درست نواختنش، به عادت تبدیل شده است.

با سرعت کم با مترونوم تمرین کنید. صبور باشید. از اول تا آخرِ آهنگ را تمرین نکنید. روی قسمت های کوچک تمرکز کنید.

این هم یک هدیه از طرف من:

وقتی جایی از نوازندگی اشتباه کردید، برنگردید تا آن قسمت را تصحیح کنید! با این کار قطعاً همۀ شنوندگان می فهمند که اشتباه کرده اید؛ ولی اگر بدون توجه به اشتباه، ادامه دهید به سختی متوجه می شوند.

با یادگیری نت خوانی می توانید سریع تر، دقیق تر و در زمان کمتری نت ها را تشخیص دهید. امیدوارم تکنیک های بیان شده برایتان مفید باشد.